श्राद्ध
श्राद्धविधी हा हिंदु धर्मातील एक महत्त्वाचा आचार असून त्याला वेदकाळाचा आधार आहे. व्यक्तीच्या मृत्यूनंतर आत्म्याला सद्गती मिळावी; म्हणून श्राद्ध करणे हे हिंदु धर्माचे एक वैशिष्ट्य आहे. प्रतिवर्षी भाद्रपद मासातील कृष्णपक्षात महालय श्राद्ध केले जाते. श्राद्ध म्हणजे काय आणि त्याविषयीचा इतिहास, श्राद्ध करण्याचे महत्त्व, पद्धत, तसेच श्राद्धपक्ष हा शुभकार्यासाठी निषिद्ध का मानला जातो, यामागील कारणे, तसेच श्राद्धविधी करण्यामागील उद्देश आपण जाणून घेऊया.
‘देवकार्यापेक्षा पितृकार्य श्रेष्ठ कसे’, श्राद्ध हे धर्म, अर्थ आणि काम यांची प्राप्ती कशी करून देते ?, श्राद्धामुळे पूर्वजांच्या त्रासांपासून आपले रक्षण कसे होते इत्यादी सूत्रांमागील अध्यात्मशास्त्रीय विवेचन या लेखात पाहू. या सर्व सूत्रांतून आपल्याला हिंदु धर्माचे महत्त्वही लक्षात येईल.
श्राद्ध पक्षात श्री गुरुदेव दत्त हा नामजप करावा !
१. श्री गुरुदेव दत्त तारक जप
२. श्री गुरुदेव दत्त मारक जप
३. ॐ ॐ श्री गुरुदेव दत्त ॐ ॐ तारक जप
४. ॐ ॐ श्री गुरुदेव दत्त ॐ ॐ मारक जप
हे विविध प्रकारचे ‘श्री गुरुदेव दत्ताचे’ नामजप कसे करावेत ?, हे ऐकण्यासाठी भेट द्या !
‘कोरोना’ महामारीच्या पार्श्‍वभूमीवर शास्त्र विधानानुसार पुढीलप्रमाणे श्राद्धविधी करा !
श्राद्धाचे महत्त्व
श्राद्धकर्त्याच्या ७ गोत्रांतील गती मिळणारी १०१ कुळेभारतीय संस्कृती असे सांगते की, ज्याप्रमाणे माता-पिता, तसेच निकटवर्तीय हयात असतांना त्यांची सेवाशुश्रूषा आपण धर्मपालन...
श्राद्धाचा प्राचीन ग्रंथांमधील संदर्भ'मृत तिथीच्या श्राद्धाव्यतिरिक्त कितीही मौल्यवान पदार्थ असले, तरी पितर ते ग्रहण करू शकत नाहीत. विना...
शास्त्रानुसार श्राद्धकर्म न केल्यास होणारी हानी आणि श्राद्धाची मर्यादाहिंदु धर्मशास्त्रानुसार मृत्यू झालेल्या व्यक्तीचे प्रतिवर्षी करायला सांगितले श्राद्धविधी न केल्यास काय होऊ शकते आणि...
श्राद्ध करण्याचे महत्त्व आणि लाभ‘देवकार्यापेक्षा पितृकार्य श्रेष्ठ कसे’, श्राद्ध हे धर्म, अर्थ आणि काम यांची प्राप्ती कशी करून देते...
श्राद्धाचे महत्त्व आणि आवश्यकताप्रतिवर्षी श्राद्धविधी करणे हा हिंदु धर्मातील एक महत्त्वाचा आचारधर्म असून त्याचे महत्त्व अनन्यसाधारण आहे.
श्राद्ध, नारायणबली, नागबली आणि त्रिपिंडी श्राद्ध, तर्पण आणि पितृतर्पण
श्राद्धात जेवण वाढण्याची पद्धत‘पितरांसाठीच्या ताटात नेहमीपेक्षा उलट पद्धतीने अन्नपदार्थ वाढल्याने रज-तमात्मक लहरी उत्पन्न होऊन मृतात्म्याला...
पितरांच्या शांतीसाठी विविध देशांमध्ये करण्यात येणार्‍या पारंपरिक कृती !पूर्वजांविषयी कृतज्ञता व्यक्त करण्याची संकल्पना केवळ भारतातच नाही, तर विदेशांतही पितरांच्या शांतीसाठी...
पितृपक्ष आणि श्राद्ध यांविषयी होणारा अपप्रचार आणि त्याचे खंडणपुरोगामी मंडळींकडून हिंदूंच्या अन्य सणांप्रमाणे श्राद्धपक्षाच्या संदर्भात हिंदूंचा बुद्धीभेद करण्याचा प्रयत्न करून...
पितृदोषाची कारणे आणि त्यावरील उपायपितृदोष हा देवकोपाइतकाच दृढ समजला जातो. देव कोपला, तर दुष्काळ पडेल; पण...
श्राद्धकर्मातील काही कृतींमागील अध्यात्मशास्त्र (भाग १)श्राद्धातील विविध कृतींमागील अध्यात्मशास्र या लेखातून आपण जाणून घेऊ. यांतून ‘श्राद्ध’ या...
पिंडदान करण्यामागील अध्यात्मशास्त्रप्रस्तूत लेखातून आपण ‘श्राद्धामध्ये भाताच्या पिंडाचे दान का करावे ?’, ‘गर्भवतीने पिंड...
नारायणबली, नागबली आणि त्रिपिंडी श्राद्धप्रस्तूत लेखात ‘नारायणबली, नागबली आणि त्रिपिंडी श्राद्ध’ यांविषयीचे अध्यात्मशास्रीय विवेचन पाहू. यांत...
श्राद्धकर्मातील काही कृतींमागील अध्यात्मशास्त्र (भाग २)श्राद्धातील विविध कृतींमागील अध्यात्मशास्र या लेखातून आपण जाणून घेऊ. यांतून ‘श्राद्ध’ या...
श्राद्धकर्त्याने पाळावयाचे काही विधीनिषेध‘ज्यांचे वडील जिवंत नाहीत, त्यांनी त्रिपिंडी श्राद्ध, नारायण-नागबली हे विधी करतांना केस...
तीर्थक्षेत्राच्या तुलनेत घरी श्राद्ध केल्याने होणारे लाभप्रस्तूत वैशिष्ट्यपूर्ण लेखातून आपण श्राद्ध कोणत्या ठिकाणी करावे, त्यांमागील कारणे आणि होणारे...
काकबली (दशमदिन विधी)दशमदिन श्राद्धाधी विधी नदीच्या काठी असलेल्या शिवाच्या मंदिरात करण्याची कारणे या लेखातून...
श्राद्ध केल्यानंतर पितरांना सद्गती मिळण्याची प्रक्रियाश्राद्ध केल्यानंतर पितरांना सद्गती मिळते, हे आपण ऐकले वा वाचले असते; परंतु...
श्राद्धातील कृतींमागील शास्र जाणून घ्या !या लेखमालेत आपण ‘श्राद्धातील कृतींमागील शास्र’ जाणून घेऊ.
तर्पण आणि पितृतर्पणतर्पण म्हणजेच देव, ऋषी, पितर आणि मनुष्य यांना जल अर्पण करणे होय....
श्राद्धश्राद्धविधी हा हिंदु धर्मातील एक महत्त्वाचा आचार असून त्याला वेदकाळाचा आधार आहे....
अतृप्त पूर्वजांच्या त्रासांपासून रक्षण होण्यासाठी उपासना करा !अतृप्त पूर्वजांच्या त्रासाचे कारण आणि त्रासांपासून रक्षण होण्यासाठी उपाययोजना पाहूया.
श्राद्धाच्या जेवणामागील अध्यात्मशास्त्र
श्राद्धविधीत पितर आणि देवतांना नैवेद्य दाखवणेश्राद्धविधीत पितर आणि देवतांना नैवेद्य दाखवणे ही महत्त्वाची कृती असल्याने त्यामागील शास्र जाणून घेणे आवश्यक...
श्राद्धाच्या जेवणामागील अध्यात्मशास्त्र‘ब्राह्मणाने जेवलेले अन्न पितरांना कसे पोहोचते ?’, ‘श्राद्धात दिलेले अन्न पितरांना किती काळ पुरते ?’...
श्राद्धसंदर्भात शंकानिरसन
‘कोरोना’ महामारीच्या पार्श्‍वभूमीवर शास्त्र विधानानुसार पुढीलप्रमाणे श्राद्धविधी करा !पितृपक्ष काळात कुळातील सर्व पितर अन्न आणि उदक (पाणी) यांच्या अपेक्षेने आपल्या वंशजांजवळ येतात. पितृपक्षात...
श्राद्ध संबंधित प्रश्‍न आणि त्यांची उत्तरेश्री गणेशचतुर्थीच्या काळात काही ठिकाणी २१ दिवसांचा गणपति बसवतात. अशा वेळी पितृपक्षाच्या कालावधीत घरात श्री...
दहाव्या दिवशी पिंडाला कावळा शिवणे महत्त्वाचे का समजले जाते...‘काकगती’ ही पिंडदानात केलेल्या आवाहनानुसार पृथ्वीच्या वातावरणकक्षेत येणार्‍या लिंगदेहाच्या गतीशी साधर्म्य दर्शवते. तसेच कावळ्याचा काळा...
श्राद्धामुळे पितरांना सद्गती मिळाली हे कसे ओळखावे ?श्रद्धेने करतो ते श्राद्ध ! आपण श्रद्धेने केलेल्या श्राद्धाने पितरांना सद्गती मिळाली आहे का, हे...
‘वर्षश्राद्ध’ आणि ‘पितृपक्षातील श्राद्ध’ असे वर्षातून दोनदा श्राद्ध का...या लेखात पुढील सूत्रांविषयी अध्यात्मशास्र जाणून घेऊ.
श्राद्ध कोणी करावे आणि कोणी करू नये ?श्राद्ध नेमके कोणी करावे, याविषयीची माहिती या लेखातून जाणून घेऊया. मुलगा नसल्यास त्यापुढचे अनेक पर्याय...
श्राद्ध करण्यात अडचणी आल्यास त्या दूर करण्याचे मार्गहिंदु धर्मात ‘श्राद्धविधी अमुक एका कारणामुळे करू शकत नाही’, असे म्हणायला कोणालाही संधी मिळणार नाही,...
श्राद्धात वापरण्यात येणार्‍या वस्तूंसंदर्भात
श्राद्धकर्मात वर्ज्य असणार्‍या वस्तू आणि त्याची अध्यात्मशास्त्रीय कारणेश्राद्धाचे जेवण बनवतांना काही गोष्टी वर्ज्य सांगितल्या आहेत. त्या कोणत्या, हे कारणांसह, तसेच श्राद्धविधीत लाल...
श्राद्धात वापरण्यात येणार्‍या वस्तूंचे अध्यात्मशास्रीय महत्त्वश्राद्धात दर्भ, काळे तीळ, अक्षता, तुळस, माका इत्यादी वस्तूंचा वापर केला जातो.
पितरांच्या शांतीसाठी विविध देशांमध्ये करण्यात येणार्‍या पारंपरिक कृती !
‘पितृपक्षात ‘श्राद्ध-पिंडदान’ हे पितृऋण फेडण्याचे एक माध्यम आहे. माता-पिता, तसेच निकटवर्तीय यांचा मृत्यूनंतरचा प्रवास हा सुखमय आणि क्लेशरहित व्हावा, त्यांना सद्गती मिळावी, यांसाठीचा संस्कार म्हणजेच ‘श्राद्ध.’ श्राद्धातील मंत्रोच्चारांमध्ये पितरांना गती देण्याची सूक्ष्म शक्ती सामावलेली असते. असे असले, तरी हिंदुविरोधक त्यावर ‘श्राद्ध म्हणजे ब्राह्मणांची पोटे भरण्यासाठीची सोय, तसेच मृत्यूनंतर पितरांसाठी दान-विधी करण्यापेक्षा गरिबांची सेवा करा, त्यांना अन्नदान करा’, असे म्हणून टीका करतात. पूर्वजांविषयी कृतज्ञता व्यक्त करण्याची संकल्पना केवळ भारतातच नाही, तर विदेशांतही पितरांच्या शांतीसाठी विविध पारंपरिक कृती करण्यात येतात. त्यांत पूर्वजांच्या मुक्तीसाठीची शास्त्रोक्त संकल्पना नसली, तरी किमान ‘पूर्वजांविषयी कृतज्ञ रहायला हवे’, एवढी भावना तर निश्‍चितच असते. तसेच विदेशात अन्य पंथांत जन्मलेले अनेक पाश्‍चिमात्य त्यांच्या पूर्वजांना मुक्ती मिळावी, या हेतूने भारतात येऊन पिंडदान आणि तर्पण विधी करतात.
अधिक माहिती वाचा…
पितृपक्ष आणि श्राद्ध यांविषयी होणारा अपप्रचार आणि त्याचे खंडण
- पितृपक्ष आणि श्राद्ध यांविषयी होणारा अपप्रचार आणि त्याचे खंडण
पुरोगामी मंडळींकडून हिंदूंच्या अन्य सणांप्रमाणे श्राद्धपक्षाच्या संदर्भात हिंदूंचा बुद्धीभेद करण्याचा प्रयत्न करून...
हिंदु धर्मातील श्राद्धाचे महत्त्व आणि श्राद्धाचे प्रकार
हिंदूंना धर्मशिक्षणाची आवश्यकता !
हिंदूंना धर्मशिक्षणाची आवश्यकता स्पष्ट करणारे शासनाचे ऑनलाईन श्राद्ध !
‘अलीकडेच एका हिंदी मासिकात बातमी होती की, शासनाने हिंदूंसाठी ‘ऑनलाईन’ श्राद्धाची सोय केली आहे. ती वाचून ‘हसू का रडू’, अशी माझी स्थिती झाली. शासनाला श्राद्ध प्रत्यक्ष करण्याची कृती आहे, हे समजत कसे नाही, याचे आश्‍चर्य वाटले. ‘ऑनलाईन’ जेवण, विवाह होत नाहीत, तर श्राद्ध कसे होईल ? कहर म्हणजे ही सोय करणारे म्हणे हिंदुत्ववाद्यांचे सरकार आहे ! हिंदूंना धर्मशिक्षणाची किती आवश्यकता आहे, हे यावरून पुन्हा एकदा सिद्ध झाले. श्राद्धाचे निमित्त करून हिंदूंकडून कोट्यवधी रुपये जमवण्यासाठी तर हे हिंदुप्रेम जागृत झाले नाही ना, अशी शंकेची पालही मनात चुकचुकली.’
– (परात्पर गुरु) डॉ. आठवले (१३.२.२०११)
धर्मप्रसाराच्या कार्यात सहभागी व्हा !
हे चित्र, आपल्या व्हॉट्सअ‍ॅप, फेसबुक, ट्विटर इत्यादी सोशल मीडियाच्या खात्यांवर वापरून, पितृपक्षानिमित्त धर्मप्रसाराच्या कार्यात सहभागी व्हा !
चित्र डाउनलोड करण्यासाठी येथे क्लिक करा !
व्हिडीओ (Video) पहा !
श्राद्ध विषयी विविध व्हिडिओ पाहण्यासाठी खालील व्हिडिओच्या playlist वर क्लिक करा !
| श्राद्धाचा अर्थ आणि आवश्यकता | महालय श्राद्धविधीचे महत्त्व विषद करणारे वैज्ञानिक संशोधन |
| पितृपक्षात महालय श्राद्ध करण्याचे महत्त्व | महालय श्राद्धविधीसंबंधीच्या शंकांचे निरसन |
| पितृपक्षात महालय श्राद्धविधीची पूर्वतयारी | देव ब्राम्हणाने पूर्व दिशेकडे तोंड करुन भोजन करण्याचे सूक्ष्म-स्तरीय परिणाम |
| श्राद्धकर्त्याची आणि विधीसंबंधीची पूर्वतयारी | पितर-ब्राम्हणांना अन्न निवेदन करताना – सुक्ष्मचित्र |
| ब्राह्मणस्वागत आणि अन्नप्रोक्षण | पितर-ब्राम्हणाने उत्तर दिशेकडे तोंड करुन भोजन करणे – सुक्ष्मचित्र |
| श्राद्धातील विश्‍वेदेव आणि पितर यांचे आवाहन आणि पूजन | पिंडपूजन – सुक्ष्मचित्र |
| श्राद्धीय भोजनाची पूर्वसिद्धता | श्राद्धविधीमध्ये ब्राह्मणांच्या पानांभोवती पिशंगी म्हणजे भस्माचे मंडल काढण्याचे महत्त्व |
| महालय श्राद्धविधीतील ब्राह्मणभोजन भाग – १ | श्राद्धकर्त्याने अष्टदिशांना काळे तीळ टाकण्याचे परिणाम |
| महालय श्राद्धविधीतील ब्राह्मणभोजन भाग – २ | श्राद्धविधीमधे तिलोदकाचे महत्त्व |
| महालय श्राद्धविधीतील ब्राह्मणभोजनाचे अध्यात्मशास्त्रीय कारण | पिंडपूजनासाठी दर्भ पसरून ठेवल्यावर घडणारी सूक्ष्मातील प्रक्रिया |
| महालय श्राद्धविधीतील पिंडपूजन | श्राद्धविधीमधे काळ्या तिळाचा उपयोग करण्याचे कारण |
| श्राद्धविधी करण्यासाठी आर्थिक अडचण असल्यास काय करावे ? | श्राद्धविधींमध्येे माका आणि तुळस वापरण्याचे कारण |
श्राद्ध संबंधित ग्रंथ खरेदीसाठी खालील ग्रंथांवर Click करा !
श्राद्धातील कृतींमागील अध्यात्मशास्त्र
श्राद्धाचे महत्त्व आणि शास्त्रीय विवेचन
दत्त
दत्त (शास्त्रीय विवेचन आणि उपासना)
