अतीसूूक्ष्म कालगणनेचा अभ्यास असणारे भारतीय ऋषी !

वेदकालानंतर अतीविशाल आणि अतीसूक्ष्म अशी कालगणना भारताने केली. ती महाभारत, पुराणे इत्यादि ग्रंथात समाविष्ट केलेली आढळते. श्रीमद् भागवत पुराणात ३/११ येथे पुढीलप्रमाणे कोष्टक दिलेले आहे.

१ अहोरात्र = ८ प्रहर = २४ तास

१ अह = १ रात्र = ४ प्रहर = १२ तास

६ नाडिका = १ प्रहर = ३ तास

२ नाडिका = १ मुहूर्त = १ तास = ६० मिनिटे

१५ लघु = १ नाडिका = ३० मिनिटे

१५ काष्ठा = १ लघु = २ मिनिटे = १२० सेकंद

५ क्षण = १ काष्ठा = ८ सेकंद

३ निमेष = १ क्षण = १.६ सेकंद

३ लव = १ निमेष = ०.५३ सेकंद

३ वेध = १ लव = ०.१७ सेकंद

१०० त्रुटि = १ वेध = ०.०५६ सेकंद

३ त्रसरेणु = १ त्रुटि = ०.०००५६ सेकंद

३ अणु = १ त्रसरेणु = ०.०००१९ सेकंद

२ परमाणु = १ अणु = ०.००००६३ सेकंद

१ परमाणु = ०.००००३२ सेकंद

वैदिक विज्ञान व वेदकालनिर्णय, पृष्ठ क्र. ५५-५६, डॉ. पद्माकर विष्णु वर्तक

संदर्भ : दैनिक सनातन प्रभात