ब्रश वापरण्यापेक्षा बोटाने दात का घासावेत ?

सध्या ब्रशने दात घासण्याची पद्धत अतिशय प्रचलित आहे. ब्रश वापरण्यापेक्षा बोटाने दात घासावेत; ब्रशने दात घासल्याने होणारे तोटे; तसेच बोटाने, आणि त्यातही अनामिकेने दात घासल्याने होणारे लाभ काय हे या लेखातून जाणून घेऊयात.

दात घासण्याची क्रिया

१. एका ठिकाणी उकिडवे बसून अथवा उभे राहून दात घासावेत

एका ठिकाणी उकिडवे बसून अथवा उभे राहून दात घासल्याने ते योग्यरीत्या घासले जातात; म्हणून फिरत फिरत दात घासू नयेत.

२. ब्रश वापरण्यापेक्षा बोटाने दात घासावेत.

२ अ. सजीव बोट शरिराला जास्त जवळचे असणे

निर्जीव ब्रशपेक्षा सजीव बोट शरिराला जास्त जवळचे असते.

२ आ. ब्रशने घासून पृथ्वीतत्त्वप्रधान दातांची काळजी घेण्यापेक्षा हाताच्या बोटाने आपतत्त्वप्रधान हिरड्यांची काळजी घेणे जास्त उपयुक्त, तसेच लाभदायक असणे

ब्रशने दात घासल्यास केवळ दातच स्वच्छ होतात आणि दोन दातांमध्ये असलेले अन्नकण बाहेर येतात; मात्र ज्या हिरड्यांत दातांचा उगम होतो, त्या हिरड्यांवर ब्रशचा काहीच परिणाम होत नाही. हिरड्या चांगल्या असतील, तर दात चांगले असण्याची शक्यता जास्त असते. बोटाने दात घासतांना दात स्वच्छ होतातच, तसेच बोटांमुळे हिरड्यांचे आपोआप मर्दन होते आणि त्यांना आरोग्य लाभते. पृथ्वीतत्त्वापेक्षा आपतत्त्व जास्त सूक्ष्म असल्याने ते जास्त प्रभावशाली असते. याप्रमाणेच पृथ्वीतत्त्वप्रधान दातांपेक्षा आपतत्त्वप्रधान हिरड्यांची काळजी घेणे जास्त महत्त्वाचे असते.

२ इ. ब्रशने दात घासण्यापेक्षा बोटाने किंवा दातूनने स्वच्छ केल्याने शारीरिक आणि मानसिक अशा दोन्ही स्तरांवर लाभ होणे

१. ‘ब्रशचे केस कृत्रिम असल्यामुळे त्यांतून रज-तम कणांचे प्रक्षेपण होते. ब्रशच्या केसांच्या स्पर्शामुळे हिरड्या आणि दात यांवर रज-तम लहरींचे आवरण निर्माण होते. त्यामुळे दात केवळ स्थुलातून स्वच्छ होतात; परंतु सूक्ष्मातून ते अस्वच्छच असतात. याउलट बोटाने दात घासल्यावर देहातील चांगल्या शक्तीचे बोटाच्या पेरातून प्रक्षेपण होऊन हिरड्यांमध्ये संक्रमण होते. या प्रक्रियेमुळे हिरड्या आणि दात यांना सात्त्विकतेचा लाभ होतो. त्यामुळे दात स्थुलातून आणि सूक्ष्मातूनही स्वच्छ होतात.

२. बोटाच्या पेराचा हिरड्यांवर दाब आल्यामुळे हिरड्यांचे मर्दन केल्याप्रमाणे परिणाम होतो. त्यामुळे हिरड्या बळकट होण्यास साहाय्य होते.

३. कडुलिंबाच्या काड्यांचा ‘दातून’ म्हणून वापर केल्यामुळे दात चांगल्या प्रकारे स्वच्छ होतात, तसेच कडुलिंबातील रस आणि चैतन्य यांचा लाभ हिरड्या अन् दात यांना होऊन ते बळकट होतात.’

– ईश्वर (कु. मधुरा भोसले यांच्या माध्यमातून, २८.११.२००७, रात्री १०.४०)

२ ई. दात घासतांना कुठल्या बोटाचा वापर करावा ?

२ ई १. ‘आचारेन्दु’ या ग्रंथात सांगितलेली पद्धत

अनामाङ्गुष्ठावुत्तमौ ।
मध्यमायाः कनिष्ठिकायाश्च विहितप्रतिषिद्धत्वाद् विकल्पः ।
तर्जनी तु सर्वमते निन्द्या । – आचारेन्दु

अर्थ : दंतमंजन अनामिका आणि अंगठा यांनी लावणे उचित होय. मध्यमा आणि कनिष्ठिका यांचा काही ठिकाणी निषेध सांगितला असल्याने त्यांचा वापर विकल्पाने करू शकतो. तर्जनी मात्र सर्वांच्या मते निंद्य असल्याने तिचा वापर करू नये.

अधिक विश्लेषण –
अ. दात घासतांना अनामिकेचा उपयोग करावा. काही कारणास्तव अनामिकेचा उपयोग करू शकत नसलो, तर मध्यमा किंवा कनिष्ठिका यांचा उपयोग करावा.

आ. दात आतून घासतांना अंगठ्याचा उपयोग करावा.

२ ई २. मधल्या बोटातून प्रक्षेपित होणार्‍या तेजदायी तत्त्वामुळे हिरडी आणि दातांच्या पोकळ्या यांतील रज-तमयुक्त कणांचे विघटन होणे

‘आयुर्वेदिक चूर्णाने हाताच्या मधल्या बोटाने बाहेरच्या अंगाने दात घासतांना मधल्या बोटातून प्रक्षेपित होणार्‍या तेजदायी तत्त्वाच्या बळावर हिरडी आणि दातांच्या पोकळ्या यांतील रज-तमयुक्त कणांचे घर्षणाच्या क्रियेतून निर्माण झालेल्या तेजाच्या साहाय्याने तेथेच विघटन होते.’ – एक विद्वान (सौ. अंजली गाडगीळ यांच्या माध्यमातून, २९.१०.२००७, सकाळी ९.४६)

२ उ. अनामिकेने (करंगळीजवळील बोटाने) दात घासल्यामुळे होणारे सूक्ष्मातील लाभ दर्शवणारे चित्र

खालील सूक्ष्म-चित्र मोठ्या आकारात पहाण्यासाठी चित्रावर ‘क्लिक’ करा !

– कु. प्रियांका लोटलीकर, सनातन संस्था (पौष कृ. १२, कलियुग वर्ष ५१११ (११.१.२०१०))

२ उ १. सूक्ष्म-ज्ञानविषयकचित्रातील चांगली स्पंदने : २ टक्के’
– प.पू. डॉ. आठवले

खालील सूक्ष्म-चित्र मोठ्या आकारात पहाण्यासाठी चित्रावर ‘क्लिक’ करा !

२ ऊ. ब्रशने दात घासणे आणि अनामिकेने दात घासणे यांमुळे होणारे सूक्ष्मातील परिणाम

‘पुढील सारणीतील आकडे टक्क्यांमध्ये आहेत.

<!–

–>

टीप १ : मनुष्याचा देह हा पंचतत्त्वांपासून बनलेला असून त्यांतील अंशात्मक तत्त्वे त्याच्या हाताच्या बोटामध्ये समाविष्ट असतात. त्याच्याकडून होणार्‍या विविध मुद्रांतून त्याला ती प्राप्त होतात. अनामिकेने दात घासतांना तिच्या अग्रभागात आपतत्त्व असल्याने त्यात शक्तीचे प्रमाण अधिक असते.’
– कु. प्रियांका लोटलीकर, सनातन संस्था (फाल्गुन शु. १४, ७.३.२०१२)

२ ए. ब्रशपेक्षा बोटाने दात घासणे योग्य असल्याचे दर्शवणारी अनुभूती

‘बोटाने दात घासण्याचा प्रयोग करून बघितल्यावर बोटातून प्रक्षेपित होणार्‍या शक्तीचा परिणाम ब्रशपेक्षा दातांवर अधिक काळ टिकून राहिल्यामुळे माझे अनावश्यक बोलण्याचे प्रमाण उणावत असल्याचे जाणवले.’ – कु. प्रियांका लोटलीकर, सनातन आश्रम, रामनाथी, गोवा.

संदर्भ : सनातन-निर्मित ग्रंथ ‘दिनचर्येशी संबंधित आचार आणि त्यांमागील शास्त्र’