पिंपळी चूर्ण वात आणि कफ नाशक आहे.
१. गुणधर्म आणि संभाव्य उपयोग
‘हे औषध वात आणि कफ नाशक असून याचे विकारांतील संभाव्य उपयोग पुढे दिले आहेत; परंतु प्रकृती, प्रदेश, ऋतू आणि समवेतचे अन्य विकार यांनुसार उपचारांत पालट होऊ शकतो. त्यामुळे औषध वैद्यांच्या मार्गदर्शनाखालीच घ्यावे.
| उपयोग | औषध घेण्याची पद्धत | कालावधी |
|---|---|---|
| अ. रक्तदाब न्यून होणे, अंग थंड पडणे आणि पुष्कळ थंडी वाजणे | २ चिमूट पिंपळी चूर्ण १ चमचा आल्याच्या रसात मिसळून चाटावे. | तात्कालिक |
| आ. खोकला, दम लागणे, छातीत कफ होणे, तोंडाला चव नसणे, भूक न लागणे, अपचन आणि पोटात ‘गॅस’ होणे | दिवसातून २ – ३ वेळा २ चिमूट पिंपळी चूर्ण, अर्धा चमचा तूप आणि १ चमचा मध एकत्र मिसळून चाटावे. | ५ ते ७ दिवस |
| इ. बद्धकोष्ठता | सकाळी रिकाम्या पोटी २ चिमूट पिंपळी चूर्ण आणि १ चमचा त्रिफळा चूर्ण यांचे मिश्रण अर्धी वाटी कोमट पाण्यातून घ्यावे. | ५ ते ७ दिवस |
| ई. जुनाट ताप | दिवसातून ३ वेळा २ चिमूट पिंपळी चूर्ण १ चमचा मधातून घ्यावे. | ७ दिवस |
| उ. ‘हायपोथायरॉईड्’, श्‍वसनसंस्थेचे विकार, गर्भाशयाच्या गाठी (फायब्रॉईड), अंडाशयाच्या गाठी (ओव्हेरियन सीस्ट) इत्यादींमध्ये उपयुक्त ‘वर्धमान पिंपळी रसायन’ | सूर्योदयाच्या वेळी १ वाटी दुधात अर्धा ग्रॅम (१/८ चमचा) चूर्ण उकळून त्यात १ चमचा तूप घालून प्यावे. नंतर १ घंटा काही खाऊ-पिऊ नये. केवळ चूर्णाचे प्रमाण प्रतिदिन अर्ध्या ग्रॅमने वाढवून ९ व्या दिवसापासून प्रतिदिन अर्धा ग्रॅम न्यून करावे. या उपचाराव्यतिरिक्त पिंपळी चूर्ण सलग ८ पेक्षा जास्त दिवस वापरू नये. | १५ दिवस |
२. सूचना
अ. वयोगट ३ ते ७ यासाठी पाव प्रमाणात आणि ८ ते १४ यासाठी अर्ध्या प्रमाणात औषधाचे चूर्ण घ्यावे.
आ. मधुमेह असल्यास औषध मधासह न घेता पाण्यासह घ्यावे किंवा नुसतेच चघळून खावे.
इ. उष्णतेची लक्षणे (उष्ण पदार्थ न सोसणे, तोंड येणे, अंगाची आग होणे, मूत्रमार्गाची जळजळ होणे, अंगावर पुरळ उठणे, चक्कर येणे इत्यादी) असतांना आणि उन्हाळा आणि पावसाळ्यानंतर येणारा शरद ऋतू (ऑक्टोबर हीट) या काळांत पिंपळीचा वापर टाळावा किंवा अल्प करावा.
ई. उष्णता वाढल्यास पिंपळी बंद करून १ – २ दिवस दिवसातून २ वेळा १ पेला लिंबू सरबत प्यावे.’
३. औषधाचा सुयोग्य परिणाम होण्यासाठी हे टाळावे !
मैदा आणि बेसन यांचे पदार्थ; आंबट, खारट, अती तेलकट अन् तिखट पदार्थ; आईस्क्रीम, काकवी, दही, पनीर, चीज; शिळे, अवेळी आणि अती प्रमाणात भोजन; उन्हात फिरणे; तसेच रात्रीचे जागरण
४. औषध घेतांना उपास्य देवतेला प्रार्थना करावी !
हे देवते, हे औषध मी तुझ्या चरणी अर्पण करून तुझा ‘प्रसाद’ म्हणून ग्रहण करत आहे. या औषधाने माझे विकार दूर होऊ देत.’
– वैद्य मेघराज माधव पराडकर, सनातन आश्रम, रामनाथी, गोवा. (११.६.२०२१)
अधिक माहितीसाठी वाचा : सनातनचा ग्रंथ ‘आयुर्वेदानुसार आचरण करून औषधांविना निरोगी रहा !’
