बजारमा पाइने कुनै पनि प्रकारको मल प्रयोग नगरी जीवामृत प्रयोग गरेर कसरी उर्वर माटो बनाउने?

१. माटो सम्बन्धि शहरवासीले भोग्नुपर्ने समस्याहरु

रूखहरूलाई आधारको लागि साथै अन्नद्रव्य प्राप्त गर्न माटोको आवश्यकता हुन्छ। शहरवासी सामु प्रश्न हुन्छ कि, ‘घरमा रोप्नको लागि माटो कहाँबाट ल्याउने ?’ शहरमा माटो पाउन मुस्किल हुन्छ र पाइने माटो उर्वर हुन्छ भन्न सकिन्न। घरमा रोपण धेरैजसो छतमा गरिन्छ। माटो भारी भएकाले बोक्न मुस्किल हुनुका साथै छतले पनि माटोको भार वहन गर्नुपर्ने हुन्छ।

२. ‘उपजाऊ माट्टो (ह्यूमस)’ प्राकृतिक पदार्थको विघटनबाट बनेको हुन्छ

सुख्खा घाँस, कुहिने फोहर, पातको फोहर, नारिवलको बोक्रा, भान्साको फोहरलाई कुहाएर बोटबिरुवाको लागि आवश्यक ‘उपजाऊ माटो’ बनाउन सकिन्छ। यसरी प्राकृतिक पदार्थाहरुको विघटन भएर जुन ‘माटो’ बन्दछ, त्यसलाई अंग्रेजीमा ‘ह्यूमस’ भनिन्छ।

३. ‘उपजाऊ माटो’ बनाउनको लागि शहरमा उपलब्ध साधन

‘ह्युमस’ बिरुवाको लागि पोषक तत्वहरूको खानी हो। शहरका सोसाइटिमा रहेका ठूला रुखहरूको फोहोर सजिलै पाइन्छ। आँपको सिजनमा आँपको बाकसबाट सुकेको घाँस पाइन्छ। घरमा उपलब्ध कुहिने फोहोर, साथै नरिवलको बोक्रा, यी सबै प्रयोग गरेर उत्तम गुणस्तरको  ‘ह्युमस’ बनाउन सकिन्छ।

४. तरकारी रोप्नको लागि ओछ्यान कसरी बनाउनु पर्छ ?

घरमा रोप्नका लागि दिनमा कम्तीमा ३-४ घण्टा घाम लाग्ने जमिन छनोट गर्नुहोस्। (तरकारी रोप्नको लागि जति धेरै घाम उपलब्ध हुन्छ, त्यति नै राम्रो हुन्छ।) यस ठाउँमा रोप्नका लागि भाँडा राख्नु पर्छ वा इँटाको ओछ्यान बनाउनु पर्छ। बेडको चौडाइ २ फिटसम्म मात्र राख्नुपर्छ । यसो गर्दा हामीलाई ओछ्यानमा रोप्न सजिलो हुन्छ। जहाँ घरको झ्यालमा घाम लाग्छ, त्यस्ता ठाउँमा पनि ओछ्यान बनाउन सकिन्छ। इट्टाको चौडाइ अर्थात् करिब ४ इन्च उचाइको ओछ्यान पर्याप्त हुन्छ। यसो गर्दा, माटोको भार हुँदैन। ‘सुभाष पालेकर प्राकृतिक खेती’ प्रणालीमा बिरुवालाई निकै कम पानी दिनुपर्छ। यस कारणले बेड मुनि प्लास्टिक राख्न आवश्यक छैन; तर पनि पानी मुनि चुहिने सम्भावना देखिएमा जमिनमा प्लाष्टिक बिछ्याएर त्यसमाथि इट्टाको ओछ्यान बनाउनुपर्छ। (इट्टाको ओछ्यान कसरी बनाउने भन्ने भिडियो सनातनको वेबसाइटमा दिइएको छ। यसको लिङ्क तलको बक्समा दिइएको छ।)

५. ओछ्यानमा प्राकृतिक फोहर फैलाउने र हप्तामा एक पटक जीवनमृत छर्कने

हामीले रोप्ने भाँडा वा इँटाको ओछ्यानमा सुख्खा प्राकृतिक फोहोर (जस्तै नरिवलको बोक्रा, सुख्खा घाँस, पातको फोहोर) राखेर थिच्नुहोस्। यदि उपलब्ध छ भने, यसमा केही माटो फैलाउनुहोस्। माटो नहाल्दा पनि यसले काम गर्छ; तर माटो थप्दा फोहोर तुरुन्तै कुहिन्छ। यसलाई भान्सामा उपलब्ध गिलो फोहोरको १ इन्च मोटाईको तह पनि दिन सकिन्छ। तर गिलो फोहोरको स्तर १ इन्चभन्दा बढी हुनु हुँदैन; किनभने यसले दुर्गन्ध फैलिन सक्छ। देसी गाईको गोबरमा प्राकृतिक फोहोरलाई कुहाउने जीवाणु हुन्छ। गाईको गोबरबाट ‘जीवामृत’ नामक पदार्थ बनाइन्छ।

यो जीवामृत बनाएपछि त्यसलाई १० गुणा पानीमा मिसाएर फोहोरमा छर्कदा यो फोहोर छिट्टै कुहिन्छ र यस फोहोरबाट रोप्नका लागि उपयुक्त ‘ह्युमस’ तयार हुन्छ। ‘जीवामृत’ कसरी बनाइन्छ भन्ने विस्तृत भिडियो सनातन वेबसाइटमा दिइएको छ। हरेक हप्ता जीवामृत बनाएर १० गुणा पानीमा मिसाएर यस फोहोरमा एक पटक छर्कने। प्रत्येक बिहान र बेलुका भाँडा र ओछ्यानमा राखिएको फोहोरमा पानी छर्कनुहोस् र गिलो छ भनेर ध्यान दिनुहोस्; तर धेरै पानी नहाल्नुहोस्। (‘जीवामृत’ बनाएर प्रयोग गर्नु उपयुक्त हुन्छ तर कुनै कारणले जीवामृत बनाउन नसक्दा बिहान बेलुका पानी मात्र छर्किन सकिन्छ। घरका भाँडाकुँडा धोएर प्राप्त भएको पानी पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ। तर यसमा साबुन हुनु हुँदैन।)

६. जीवामृतको महत्त्व

‘जीवामृत’ माटोमा रूखहरूलाई खाद्यान्न उपलब्ध गराउने कल्चर हो। देशी गाईको गोबरमा हुने अनगिन्ती जीवाणुले प्राकृतिक फोहोरलाई छिट्टै कुहाएर त्यसमा रहेको तत्व बिरुवालाई उपलब्ध गराउँछ। पद्मश्री सुभाष पालेकरले यी जीवाणुको संख्या धेरै गुणा बढाउने पदार्थ बनाएर यसलाई ‘जीवामृत’ नाम दिएको छ। जीवामृतका कारण प्राकृतिक फोहोर चाँडै कुहिन्छ र फोहोरबाट दुर्गन्ध आउँदैन। ‘जीवामृत’ ‘सुभाष पालेकर प्राकृतिक खेती’ प्रणालीको मुख्य आधार हो। त्यसैले जीवामृत नियमित बनाउने योजना बनाउनुहोस्।

७. ‘घर-घर रोप्ने’ अभियान अन्तर्गत प्राकृतिक फोहरबाट ओछ्यान बनाएर त्यसमा रोप्नुहोस्!

यस लेखमा दिइएको रोप्ने विधि यति सरल छ कि हामी यसलाई दिनमा १५-२० मिनेट मात्रै निकालेर रोप्न सक्छौं। प्रारम्भमा, प्राकृतिक फोहोरलाई माटोमा सड्न केही समय लाग्छ; तर यो माटो एकपटक तयार भइसकेपछि त्यसमा आवश्यक तरकारी रोपेर घरमै खान सकिन्छ ।– एक कृषि विशेषज्ञ, पुणे, महाराष्ट्र (८.१२.२०२१)

८. तरकारी रोप्ने समय साधिकालाई अनुभव भएको ईश्वरको प्रीति

विगत डेढ वर्षदेखि आपतकालिन तयारीका रूपमा छतमा तरकारी रोप्दै आएका छौं। यसमा पाइने विभिन्न अनुभवहरूले प्रकृतिको सन्दर्भमा नयाँ कुराहरू सिकाउँछ, आनन्द दिन्छ, साथै प्रकृतिको रूपमा भगवानको प्रेमको अनुभव हुन्छ।

अ. पिडालुको ५ कन्द रोप्दा तरकारी बनाउनको लागि धेरै पटक पिडालुको पात, साथै पिडालु प्राप्त हुनु

बजारमा पाइने ‘पिडालु’ भनेर चिनिने पिडालुको ४-५ वटा कन्द छतमा रोप्यौं। यस वर्षको पूरै बर्षाको समयमा हामीले यी ४ वटा बिरुवाबाट धेरै पटक पातलो तरकारी बनाउन सफल भयौं। ठूला पातहरू हटाउँदा फेरि नयाँ पातहरू आउँछन्। अक्टोबर महिनामा यो बोट बिस्तारै सुक्न थाल्छ वा वर्षायाममा जस्तै धेरै पातहरू उत्पादन गर्दैन। पिडालु बिरुवा मुनि जमिनमा स्वतः तयार हुन्छन्। यी बिरुवाहरूलाई ‘खाद-पानी’ दिने जस्तो कुनै हेरचाह गर्नु पर्दैन। अब हामीले यी चारवटा बिरुवालाई जरैबाट उखेल्‍यौं र तिनका कन्दहरू अलग गर्‍यौं। उनको तौल १ किलो ३०० ग्राम रहेको पाइएको थियो। (चित्र १ हेर्नुहोस्)

यी कन्दहरू धेरै पौष्टिक र स्वादिष्ट हुन्छन्। पातहरूले जस्तै पिडालुले पनि चिलाउने हुँदा पकाउँदा कन्दमा इमली थपिन्छ। यी कन्दहरू उमालेर खान सकिन्छ, साथै आलु जस्तै तरकारी बनाएर खान सकिन्छ। वर्षायाम सुरु हुनु अघि मे महिनामा रोप्न सकिन्छ।

आ. माटोको थुप्रोमा अज्ञानवश शेष रहेको एउटा बेसारको टुक्राबाट आधा किलो बेसार प्राप्त हुनु

छतको एक कुनामा माटोको अतिरिक्त थुप्रो थियो। अज्ञानवश त्यसमा एउटा बेसारको टुक्रा रहयो। वर्षायाम सुरु भएसँगै बेसारको बिरुवा आफै हुर्कियो। मंसिर महिनासम्म पनि वर्षाको पानीमा बढ्दै गयो । हामीले त्यसलाई कुनै ध्यान दिएनौं। अहिले त्यो बिरुवा उखेलिएपछि भेटिएको बेसारको तौल आधा किलो भयो।

– श्रीमती राघवी मयुरेश कोनेकर, ढवळी, फोंडा, गोवा. (७.१२.२०२१)

घरमा प्राकृतिक पद्धतिले कसरी रोप्ने, यस विषयमा विस्तृत जानकारीको लागि तलको लिंक हेर्नुहोस् !

https://www.sanatan.org/hindi/a/34832.html (यस लिंकमा जानको लागि दिएको ‘QR कोड’ (टिप्पणी) ‘स्कैन’ गर्नुहोस् !)

क्यूआर कोड (QR Code) के हो ?

‘QR कोड’ अर्थात ‘Quick Response कोड’। आजकल, ‘क्यूआर कोड स्क्यानर’ प्रणाली (एप) सबै ‘स्मार्ट फोन’ मा उपलब्ध छ। (यदि उपलब्ध छैन भने, तपाई ‘डाउनलोड’ गर्न सक्नुहुन्छ।) यो प्रणाली सुरु गरेपछि र ‘क्यूआर कोड’ मा ‘स्मार्ट फोनको क्यामेरा फोकस गरेपछि, ‘कोड’ स्वतः ‘स्क्यान’ हुन्छ र ‘स्मार्ट फोन’ मा वेबसाइटको लिङ्क स्वतः खुल्छ। यसलाई टाइप गर्नुपर्दैन।