घरेलु स्तरमा महत्त्वपूर्ण औषधि वनस्पतिहरु कसरी रोप्ने ? भाग – ३

औषधीय वनस्पतिको संख्या अनगिन्ती छ । यस्तो बेला कुन बिरुवा रोप्ने ? यस्तो प्रश्न उठ्न सक्छ । प्रस्तुत लेखमा घरमा केही महत्वपूर्ण औषधीय बिरुवा कसरी रोप्ने भन्ने बारे जानकारी दिइएको छ । यी बिरुवाहरू रोपेको करिब ३ महिनापछि औषधिको रूपमा प्रयोग गर्न सकिन्छ । आजकल आपतकालीन अवस्थालाई ध्यानमा राखेर वृक्षवगर्गीय बिरुवा रोप्नुको सट्टा यस्ता बिरुवालाई प्राथमिकता दिईयो भने हामी ती बिरुवाहरु तुरुन्तै प्रयोग गर्न सक्छौं । जताततै औषधीजन्य वनस्पति सजिलै पाइँदैन । यो समस्याको समाधान पनि यस लेखमा दिइएको छ । पाठकहरूले यस लेखमा दिइएका बाहेक अन्य बिरुवाहरू पनि रोप्न सक्छन् ।

भाग २ पढ्नुहोस्… घेरलु स्तरा महत्त्वपूर्ण औषधि वनस्पतिहरु कसरी रोप्ने ? भाग – २

१३. पर्णबीज

१३ अ. महत्तव

मूत्रमार्गको पथरीको लागि यो उत्तम औषधि हो । ४ जनको परिवारको लागि एउटा बिरुवा हुनुपर्छ ।

१३ आ. रोपण

यसको पातहरू एक चौथाई देखि आधासम्म माटोमा सीधा गाड्नुहोस् । ती पातहरूमा नयाँ बिरुवा आउने भएकाले यसलाई पर्णबीज भनिन्छ । धेरै मानिसहरूसँग यो बिरुवा हुन्छ वा यसको बिरुवा नर्सरीबाट पनि किन्न सकिन्छ ।

१४. माका

१४ अ. महत्तव

पेटको विकार, खोकी, दम, साथै कपालको विकारमा यो निकै प्रभावकारी औषधि हो । महलया पक्षमा माका लाग्दछ । त्यसैले धेरैले यसलाई आफ्नो घरमा रोप्छन् । ४ जनाको परिवारका लागि ८ देखि १० बिरुवा हुनुपर्छ ।

१४ आ. रोपण

वर्षायाममा माका बिरुवा आफैं उम्रिन्छ । सडकको छेउमा, कतिपय ठाउँमा (शहरमा पनि) नालाको किनारमा माकाको डोरी पनि पाइन्छ । यो धान खेतीमा ठूलो मात्रामा पाइने झार हो । वर्षायामपछि पानी नपाउँदा यी बिरुवा मर्छन् । त्यसकारण जब पाउँछ तब ल्याएर आफ्नो ठाउँमा रोप्नुहोस् । वर्षायाम पछि नियमित पानी दिनुहोस् ।

१५. गुडहल (हिबिस्कस)

गुडहल कपालको स्वास्थ्यको लागि प्रयोग गरिन्छ । हाँगा रोपेर बिरुवा बनाइन्छ । देसी जास्वन्द लगाउनुहोस् । १ बिरुवा ४ जनाको परिवारको लागी पर्याप्त हुन्छ ।

१६. पुनर्नवा

१६ अ. महत्तव

यदि मृगौला काम गर्न नसक्ने अवस्थामा छ भने, यो औषधिले जीवन बचाउने छ । यो पत्थरी, कब्जियत, सूजन मा धेरै प्रभावकारी छ । भनिन्छ कि देसी घिउमा बनाएको पुनर्णवको कोमल पातबाट बनेको तरकारी वर्षमा एकपटक खानुपर्छ । यसले पेटका विषाक्त तत्वहरूलाई शरीरबाट बाहिर निस्कन मद्दत गर्छ । घर वरिपरि ठाउँ छ भने, सकेसम्म रोप्नुहोस्।

१६ आ. पहिचान एवं रोपण

वर्षायाममा यी बिरुवाहरु आफै उम्रिन्छन् । सहरमा पनि नालीको किनारमा वा सडकको छेउमा यो वनस्पति पाइन्छ । यसको जरा रातो हुन्छ । पातहरू गाढा हरियो रंगका हुन्छन् । यो बिरुवा फैलिनेछ । यसले गुलाबी फूलहरू दिन्छ । यी बिरुवाहरू वर्षायाम पछि पानीको अभावमा मर्छन्; तर जरा बाँच्छन् । वर्षायाममा पानी परेपछि यी बिरुवाहरू फेरि ताजा हुन्छन् । त्यसैले यसलाई ‘पुनर्णव’ भनिन्छ । २ देखि ४ वटा मात्र रोप्दा यो वर्षभरि १० देखि १२ वर्ग मिटरको परिसरमा फैलिन्छ । यस बोटको जरा धेरै गहिरो जान्छ । त्यसकारण, यो बिरुवा फेला पर्दा, यसलाई तान्नुको सट्टा खनेर निकालेर रोप्नुहोस् ।

घरेलु स्तरमा महत्त्वपूर्ण औषधि वनस्पतिहरु कसरी रोप्ने ?

भाग ४ पढ्नुहोस्…  घरेलु स्तरमा महत्त्वपूर्ण औषधीय वनस्पतिहरु कसरी रोप्ने ? भाग – ४

सन्दर्भ : सनातन-निर्मित ग्रंथ ‘जागेच्या उपलब्धतेनुसार औषधी वनस्पतींची लागवड’, ‘११६ वनस्पतींचे औषधी गुणधर्म’ आणि ‘९५ वनस्पतींचे औषधी गुणधर्म’